سالن های تئاتر از آمفی تئاتر های روباز رومی ها و یونانی ها به اشکال باورنکردنی که امروزه می بینیم تبدیل شده اند. اگرچه برخی از فرم ها برای انواع خاصی از اجرا مناسب ترند، اما هیچ فرم ایده آلی برای یک سالن تئاتر وجود ندارد. یک سالن تئاتر ممکن است برای اجرای نمایش، موزیک پاپ یا کلاسیک، اپرا، اجراهای موزیکال، باله، رقص مدرن و محلی، کاباره، سیرک، و یا هر فعالیت دیگری که در آن هنرمند با مخاطب به صورت زنده ارتباط برقرار می کند، طراحی شود. چگونه یک بنای واحد می تواند برای انواع هنرهای اجرا پاسخگو باشد؟
هیچ اندازه ایده آلی برای یک سالن تئاتر وجود ندارد. مقیاس سالن های تئاتر به اندازه صحنه ای که برای آن نوع از اجرا و همچنین به تعداد تماشاچیان حاضر در سالن بستگی دارد. هیچ فرمولی که برای همه موارد جواب دهد در این مورد وجود ندارد.
سالن تئاتر تنها فضایی برای تماشا کردن و گوش دادن به یک اجرا نیست. یک سالن تئاتر موفق برای اجراهای زنده، ارتباط احساسی میان هنرمند و تماشاچی و میان خود تماشاچیان را نیز پشتیبانی می کند. بر اساس آنچه گفته شد، در این جا فرم های معمول سالن های تئاتر را برای گونه های مختلف اجرا آورده ایم.
فضاهای نمایش
نمایش-کمدی یا تراژدی- می تواند در انواع مختلفی از سالن های تئاتر و همچنین در فضاهای باز، در انبار های کالا، در پلکان یک ساختمان و دیگر فضاهای غیر معمول اجرا شود. بسیاری از این فضاها و فرم ها می توانند تئاتر های موزیکال را که جداگانه در بخش "فضاهای سرگرمی" بررسی می شوند نیز پشتیبانی کنند.
به منظور سادگی این مبحث را به سالن های نمایش کوچک تر –که شامل تئاتر های انعطاف پذیر و حیاط دار می شود- و سالن های نمایش بزرگ تر–شامل صحنه های سه سویه، باز و قاب صحنه ای – تقسیم کردیم. اما در نظر داشته باشید که اینگونه بررسی ها نمی توانند به طور کامل انواع فضاهایی که تئاتر در آن ها اجرا می شود را توصیف نمایند.
تئاتر های نمایش کوچک تر
یک سالن نمایش کوچک معمولاً ظرفیتی بین 50 تا 300 و حداکثر 400 نفر را داراست. این گونه سالن ها معمولاً فضایی مجزا برای صحنه ندارند –به این منظور که صحنه در همان فضایی است که تماشاچیان استقرار دارند.- این سالن ها معمولاً ویژگی های منحصر به فرد دارند و رابطه میان تماشاچی و بازیگر در آن ها خودمانی و صمیمی است. ممکن است آرایش صندلی ها ثابت باشد یا ارتباط از طریق استقرار موقتی صندلی ها در یک فضای متفرقه یا فضایی انعطاف پذیر که به همین منظور طراحی شده، ایجاد شود. در ادامه رایج ترین فرم های این نوع از سالن ها آورده شده است.
تئاتر میدانی (آرنا)
سالنی که تماشاچیان کاملاً صحنه یا فضای نمایش را در بر می گیرند. ورودی بازیگران به فضای نمایش از طریق فاصله های میان صندلی ها تأمین شده اند.
تئاتر سه سویه
سالنی با صحنه کشیده به طوری که تماشاچیان از سه جهت آن را در بر می گیرند. صحنه تئاتر های سه سویه ممکن است با یک صحنه پروسنیوم در عقب تلفیق شود که فضایی برای پشت صحنه را فراهم می کند، اما معمولاً دید تماشاچیان به دهانه پروسنیم محدود است. ورودی بازیگران نیز معمولاً در فضای مابین صندلی ها تعبیه می شود.
تئاتر یک سویه
در این سالن ها صندلی تماشاچیان و صحنه یک فضای معماری واحد را اشغال می کنند به صورتی که صحنه در یک طرف قرار دارد و تماشاچیان در طرف دیگر روبروی صحنه مستقر می شوند.
تئاتر انعطاف پذیر
سالن انعطاف پذیر اصطلاحی عمومی برای سالن هایی است که در آن ها فضای نمایش و جایگاه تماشاچیان بر حسب نیاز و برای هر نمایش به گونه ای آرایش می یابند. این سالن ها می توانند به صورت آرنا، سه سویه و ته صحنه ای که در بالا توضیح داده شد آرایش پیدا کنند. تئاتر محیطی، تئاتر تفریحی، بلک باکس و استودیو تئاتر اصطلاح های دیگری هستند که برای این گونه فضا ها استفاده می شوند که هر یک ویژگی ها و کیفیت های به خصوصی را ارائه می دهند.
تئاتر های محیطی
فضایی متفرقه که معمار فضا جزئی از اجرا می باشد و یا فضای نمایشی که برای اجرا به فضای باز منتقل شده است. فضای تماشاچیان و فضای اجرا گاهی در هم می آمیزند و کانون توجه نمایش ممکن است به یک نقطه یا به چند جهت باشد. در تئاتر های محیطی فضای فیزیکی بخشی ضروری از اجرا می باشد.
تئاتر های تفننی
سالن هایی که در آن صندلی ها در قسمت اصلی آدیتوریوم ثابت نیستند.- این امکان برای تماشاچیان ایستاده وجود دارد که با اجرا در هم آمیزند و کانون توجه نمایش را در فضا دنبال کنند. ویژگی اصلی این سالن ها این است که کانون توجه نمایش در فضا متغیر است و تماشاچیان در آن حرکت می کنند.
تئاتر بلک باکس
سالن های انعطاف پذیر بدون هیچ گونه آرایش و تزیین- یک فضای خالی که ممکن است سیاه هم باشد اما نه همیشه-. معمولاً فضای نشستن تماشاچیان کف اصلی سالن می باشد و بالکن برای نشستن تماشاچی ندارند هرچند ممکن است برای مسائل تکنیکی بالکنی در آن ها تعبیه شود.
استودیو تئاتر
سالنی انعطاف پذیر با یک یا دو بالکن برای تماشاچیان در سه یا چهار ضلع یک فضای مستطیلی. فضای همکف می تواند به صورت آرنا، سه سویه، تک صحنه ای، و آرایش های مسطح چیدمان شوند. این سالن ها معمولاً برخی ویژگی های معمارانه را دارا هستند.
تئاتر حیاط دار
اصطلاح تئاتر حیاط دار طیفی از فرم های تئاتر را در بر می گیرد که همگی دارای حداقل یک بالکن بالاآمده هستند که فضای مرکزی را احاطه می کند. این فضای مرکزی معمولاً منعطف می باشد و می تواند به صورت آرنا، سه سویه، تک سویه و آرایش های مسطح چیدمان شود. گاهی فضای مرکزی صندلی های ثابتی دارد که روبروی دهانه پروسنیم و صحنه قرار دارند. تئاتر Cottesole واقع در تئاتر ملی لندن پدربزرگ تئاتر های حیاط دار امروزی محسوب می شود. جالب توجه است که یک تئاتر حیاط دار لزوماً مستطیلی نیست. Hall two در Sage نمونه چشمگیری از یک تئاتر حیاط دار 16 ضلعی است.
تئاتر های نمایش بزرگ تر
این سالن ها ظرفیتی بین 300 تا 900 و حداکثر 1100 نفر را دارا می باشند. سالن های نمایش بزرگ معمولاً فرم های گوناگونی از پروسنیوم هستند. هرچند برخی از ویژگی های سالن های سه سویه و صحنه باز را نیز در بر می گیرند.
تئاتر قاب صحنه ای (پروسنیوم)
در یک تئاتر قاب صحنه ای، صحنه در یک انتهای آدیتوریوم قرار دارد و به لحاظ فیزیکی توسط دیواری از فضای تماشاچیان جدا می شود. به این حالت گاهی آرایش two-box گفته می شود- آدیتوریوم و صحنه دو فضای مجزا را اشغال می کنند.- فضای صحنه، فضایی برای پرواز دارد و قابلیت اجرای طیف گسترده و متنوعی از حرکات نمایشی و افکت های نورپردازی را دارد. فضای آدیتوریوم محل استقرار تماشاچیان است که می تواند اشکال مختلفی داشته باشد- بادبزنی، حیاط دار و...
گشودگی میان آدیتوریوم و صحنه، قاب پروسنیوم، دهانه پروسنیوم، طاق پروسنیوم یا همان پروسنیوم نامیده می شود. قلب سالن های پروسنیوم در فرم های اولیه آن، پیش صحنه ی جلوی قاب صحنه بود. تا اواسط قرن نوزدهم هنرمندان توسط صحنه ای در پشت قاب پروسنیوم محدود نمی شدند. سالن های پروسنیوم امروزی سعی دارند محدوده عبوری انعطاف پذیری بین صحنه و تماشاچی ایجاد نمایند که قابل انطباق با نیازهای هر اجرا باشد.
تتئاتر های سه سویه و صحنه باز
برخی از سالن های نمایش بزرگ شکل صحنه های سه سویه را دارا هستند و تماشاچیان از سه جهت سن را احاطه می کنند. اصطلاح صحنه باز را می توان به جای سه سویه به کار برد اما این حالت بیشتر بر آرایش رو به رو دلالت دارد. این دو حالت و حالت های مشابه ظرفیت بالایی را در خود جای می دهند علاوه بر اینکه صندلی ها فاصله قابل قبولی با صحنه دارند. بالکن تماشاچیان نیز می تواند بر صمیمیت فضا بیافزاید.
سالن های سه سویه Tyrone Guthie در استنفورد، اونتاریو، مینئاپولیس و مینسوتا نمونه های بارزی از صحنه های سه سویه هستند. Oliver Theatre در تئاتر ملی لندن نیز یک سالن سه سویه اصلاح شده می باشد که صندلی ها در یک قوس 110 درجه جلوی صحنه قرار دارند.
فضاهای مخصوص موزیک آکوستیک
تالار های کنسرت و رسیتال سالن هایی هستند که برای اجرای موسیقی طراحی می شوند. الزامات موسیقی آکوستیک حجم، شکل و حتی جزئیات معماری سالن را تعیین می کند. این سالن ها باید همزمان نمایش بصری اجرا را پشتیبانی کنند و احساس صمیمیت را به تماشاچی القا نماید. ویژگی عمومی این گونه بناها این است که تماشاچیان و هنرمندان در فضایی مشترک حضور دارند- هیچ المان جدا کننده ای بین صحنه و آدیتوریوم وجود ندارد-. امروزه تالار های کنسرت منحصراً برای موسیقی آکوستیک استفاده نمی شوند. یک سالن جدید باید به اندازه کافی انعطاف پذیر باشد تا برای استفاده های دیگر نظیر اجرای موسیقی پاپ و محلی، رقص، سخنرانی ها، جلسات و نمایش فیلم نیز مناسب باشد.
سالن رسیتال
فضایی که برای تکنوازان و آنسامبل های کوچک(حد اکثر به اندازه یک چمبر ارکستر) و با ظرفیتی بین 150 تا 800 صندلی طراحی می شود. این فرم بازمانده اتاق های موسیقی درباری از زمان رنسانس است. پلان سالن های رسیتال معمولاً مستطیل شکل است با یک سن باز در انتهای سالن و بالکن هایی که روی سه دیوار دیگر استقرار می یابند.
سالن کنسرت
فضایی که اصولاً برای موسیقی سمفونیک و با ظرفیتی بین 1100 تا 2000 صندلی طراحی می شود. حداکثر ظرفیت برای یک سالن کنسرت کارامد 2200 صندلی می باشد.
Shoebox concert hall
فرم سالن های کنسرت کلاسیک shoebox می باشد که به دلیل شکل مستطیلی و نزدیکی به نسبت های یک جعبه کفش تنیس این نام را روی آن ها گذاشته اند. فرم shoe-box دارای حجم بالاو پهنای محدود و چندین تراز برای نشستن تماشاچیان است و معمولاً دارای لبه های نسبتاً باریکی برای نشستن است. سالن Musikvereinsaal در وین، Concertgebouw در آمستردام و Symphony Hall در بوستون نمونه هایی از این فرم سالن ها هستند.
سالن کنسرت خوشه ای
برخی از سالن های کنسرت مدرن تراس هایی برای نشستن تماشاچیان دارند که فرم خوشه انگور را در ذهن تداعی می کنند. صندلی ها ممکن است کاملاً و یا تا اندازه ای سن را احاطه کنند. مثالی قدیمی و مهم از فرم خوشه ای، فیلارمونیک برلین است. تالار هایی که در آن ها سن کاملاً احاطه نمی شود ممکن است خوشه ای اصلاح شده نیز نامیده شود. تالار کنسرت والت دیزنی در لس آنجلس نمونه ای از این فرم می باشد.
فضا های مخصوص اپرا و رقص
خانه اپرا به عنوان فرم ویژه ای از تئاتر در اواخر رنسانس ایجاد شد و تا امروز باقی مانده است. به لحاظ تاریخی اپرا و باله در این فضا ها به صورت توأمان اجرا می شدند. اما با آغاز قرن بیستم، فضاهای مخصوص اجرای رقص ظهور پیدا کردند.
خانه اپرا
خانه اپرا به لحاظ فرمی یک تئاتر قاب صحنه ای است. ظرفیتی معادل 1200 تا 2000 صندلی و حداکثر حدود 2400 صندلی دارد. آدیتوریوم آن تقریباً همیشه در چند سطح و با تراس هایی در طرفین برای افزایش محدوده دیداری و شنیداری طراحی می شود. صحنه آن معمولاً بزرگ و دارای ماشینری کشیده می باشد. خانه های اپرا معمولاً دارای سن های یدکی مجزای صلیبی شکل، شش ضلعی یا اشکال دیگر هستند تا این امکان را به گروه های اپرا بدهند که در آن رپرتوار اجرا نمایند. خانه های اپرا در اروپا در مقایسه با آمریکا، عموماً آدیتوریوم های کوچکتر و سن هایی با جزئیات بیشتر دارند.
سالن های رقص
به غیر از اجراهای سنتی باله در خانه های اپرا، هیچ فرم شاخص دیگری برای سالن های مخصوص اجرای رقص وجود ندارد. فضا های کوچکتر با ظرفیت 100 تا 300 نفر که برای اجرای رقص طراحی می شوند معمولاً تک سویه یا قاب صحنه ای می باشند. در طراحی آدیتوریوم بر دید تماشاچیان از روبرو و به صورتی که نمای واضحی از سن را ببینند، تأکید می شود. گاهی صندلی ها روی بالابر های تلسکوپی قرار دارند و قابلیت این را دارند که جمع شوند تا از کل فضا برای تمرین و آموزش استفاده شود.
تعداد اندکی سالن با ظرفیت 300 تا 1200 صندلی ویژه اجرای رقص طراحی شده اند. Lucent Danstheaterدر شهر هاگ Joyce Theatre در نیویورک نمونه هایی از این مورد هستند.
برای سالن های با ظرفیت بیشتر عموماً فرم خانه های اپرا رایج است. برای مثال New York State Theatre در مرکز لینکلن در اصل مخصوص رقص و باله طراحی شده است.
فضاهای با کاربری چند منظوره
تقریباً همه سالن های تئاتر کاربری های گوناگون دارند. اما در اینجا دو گونه بخصوص از تئاتر های چند منظوره را بررسی می کنیم. تئاتر های چند منظوره و تئاتر های چند شکلی.
تئاتر های چند منظوره
تئاترهای چند منظوره امروزی در شهرهای متوسط و بزرگ آمریکا و گه گاه در نقاط دیگری از دنیا یافت می شوند. این تئاتر های قاب صحنه ای برای اینکه طیفی از فعالیت ها را در بر گیرند طراحی شده اند-موسیقی سمفونی، اپرا، تئاتر موزیکال، باله و اجراهایی که به صورت تور در شهرهای مختلف اجرا می شوند-. ظرفیت این سالن ها بین 1200 تا 2400 و حداکثر تا حدود 2800 صندلی می باشد. فرم آدیتوریوم در این سالن ها به شدت تحت تأثیر الزامات آکوستیکی برای ارکسترهای سمفونی می باشد در حالی که طراحی صحنه بر اساس نیاز های اپرا ها و اجراهای موزیکال است. این سالن ها به گونه ای طراحی می شوند که قابلیت تغییر چیدمان (به خصوص در محدوده پیش صحنه) و کنترل و تنظیم آکوستیک فضا را بر اساس نیاز های هر نوع اجرایی دارا باشند.
تئاتر های چند شکلی
یک تئاتر چند شکلی قابلیت تغییر چیدمان به گونه ای که بتوان رابطه بازیگر و تماشاچی و همچنین ظرفیت سالن را تغییر داد، را دارا می باشد. از طریق جابجایی المان های بزرگ معماری، فرم تک فضایی یک سالن کنسرت را می توان به تئاتری با دو فضا تبدیل کرد- یک آدیتوریوم و سن با یک قاب صحنه-. نسبت فضاهای نشستن واقع در طرفین سالن را می توان تغییر داد به صورتی که فضای میانی کوچکتر یا بزرگتر شود. گاهی می توان کف سالن ارکستر را بالا آورد و صندلی ها را حذف کرد تا فضایی بزرگ، انعطاف پذیر و مسطح ایجاد شود. (اکثر فرم هایی که بررسی شد می توانند با این قابلیت مسطح شونده طراحی شوند. این ویژگی مشترک خانه های اپرا در قرن هجدهم و نوزدهم می باشد.)
فضاهای مخصوص تفریحات و سرگرمی ها
فضاهایی که برای سرگرمی های عمومی طراحی می شوند می توانند فرم های متعددی داشته باشند. در این جا دو نمونه مهم از اینگونه فضاها را بررسی می کنیم- تئاتر تجاری چند منظوره و سالن نمایشگاه-.
تئاتر تجاری چند منظوره
این مورد یک تئاتر قاب صحنه ای می باشد که اصولاً برای صداهای تقویت شده طراحی می شود. آکوستیک فضا معمولاً خشک و با قابلیت تنظیم اندک در نظر گرفته می شود که این سالن ها را برای اجرای موزیک آکوستیک تقویت نشده نامناسب می سازد. ظرفیت آن بین 1200 تا 2500 و حداکثر 10000 صندلی می باشد. چند بالکن پیش آمده می تواند درجه معقولی از صمیمیت را به فضا اضافه کند و بخش اعظم تماشاچیان را تا حد امکان به سن نزدیک نماید. ابعاد و تجهیزات صحنه معمولاً طوری طراحی می شود که برای گروه های موسیقی که در تور هستند مناسب باشد. دیگر کاربری های اینگونه سالن ها اجراهای موسیقی تک گروه ها، اجرای موسیقی پاپ و مراسم اهدای جوایز می باشد.
سالن نمایش (showroom)
اصطلاح سالن نمایش معمولاً به معنی محلی برای تفریح و سرگرمی است که مربوط به یک کازینو، هتل یا پاتوق می باشد. یک سالن نمایش ممکن است برای طیف گسترده ای از اجراهای تک گروهی یا به منظور هدفی خاص و برای ارائه ای بخصوص نظیر یک نمایش سیرک که برای چند سال و حتی چند دهه در آن مکان مستقر هستند طراحی شود. یک سالن کوچک ممکن است ظرفیتی معادل تنها 600 صندلی داشته باشد. اما اینگونه سالن ها معمولاً برای ظرفیت بین 1200 تا 4000 صندلی طراحی می شوند. از لحاظ فرمی ممکن است به شکل قاب صحنه ای، سه سویه یا آرنا باشند. سالن های نمایش ممکن است ماشینری هایی با جزئیات زیاد نظیر "صحنه های آبی" و ماشینری های تخصصی دیگر داشته باشند.
فضاهای مخصوص تعاملات رسانه ای
قطعاً همه ی تئاتر ها فضاهایی برای تعامل هستند، اما از اواخر قرن بیستم گونه ی جدیدی از فضا ها به این منظور شکل گرفته است. هنرمندان و دانشمندان از این فضاهای به شدت رسانه ای برای اجرا، تحقیقات و آموزش استفاده می کنند.
این فضاها انعطاف زیادی دارند و معمولاً صندلی های ثابتی ندارند و تقریباً همواره آکوستیک آن ها به میزان زیادی قابل تنظیم می باشد. دیگر ویژگی های آن ها عبارتند از قابلیت ضبط و بازپخش وسیع رسانه ای، محیط های همه جانبه، ارتباطات الکترونیکی با فضاهای کنترل از راه دور برای آموزش از راه دور،اجراهای دسته جمعی، اجراهای از راه دور و امکانات دیگر.
فضاهای مخصوص اجتماعات و عبادات
سالن کنگره کنوانسیون
این نوع از سالن ها یک آدیتوریوم است که معمولاً مربوط به یک مرکز کنوانسیون یا ساختمان اجتماعات می باشد و برای برگزاری جلسات، سخنرانی ها، سمپوزیوم ها، عرضه و معرفی محصولات و ارائه های ساده می باشد. فرم آدیتوریوم معمولاً به شکل بادبزنی است که روبروی یک سن باز با تجهیزات محدود قرار می گیرد. امکان دارد آدیتوریوم قابل تقسیم به فضاهای کوچکتر باشد تا قابلیت برگزاری همزمان جلسات دیگر با شرکت کنندگان کمتر را نیز فراهم نماید.
عبادتگاه ها
اخیراً تکنولوژی و فرم تئاتر ها به شکل وسیعی در طراحی عبادتگاه ها استفاده می شود. به طور معمول این فضاها برای سخنرانی، موزیک، نمایش و اجراهای چند رسانه ای طراحی می شوند. فضای نشستن به لحاظ فرم بسیار متنوع است و ظرفیت این سالن ها بین 500 تا 5000 صندلی می باشد. طراحی محدوده عبادت نیز از یک سن ساده تا یک صحنه کامل با تمام تجهیزات تئاتر متغیر است.
فضاهای آموزشی
تقریباً تمامی فرم هایی که بررسی شد می توانند بخشی از یک بنای آموزشگاهی باشند-شاید به استثنای سالن نمایش کازینو-. ملاحظات اضافی ای که در طراحی فضاهای اجرا برای دانشجویان باید رعایت شود در زیر آورده شده است.
فضاهای تک منظوره
محل اجرای هنر های نمایشی در یک دانشگاه به احتمال زیاد تک منظوره هستند چراکه به احتمال زیاد برنامه آموزشی که به این فضا نیاز دارد حداقل یک سال به طول می انجامد.
فضاهای آموزشی
محل اجرای هنر های نمایشی در یک دانشگاه باید به صورت یک فضای آموزشی طراحی شود. آدیتوریوم ها باید فشرده و خصوصی باشند و در مقیاس و مناسب برای دانشجویان اجرا کننده طراحی شوند. اتاق های کنترل و دیگر فضاهای پشتیبانی باید تجهیزات مناسب و فضای کافی برای برگزاری کلاس های آزمایشگاهی را دارا باشند.
تکنولوژی صحنه
تئاتر و صحنه نیز خود کلاس آموزشی هستند. تجهیزات تئاتر علاوه بر اینکه برای تولید وساخت نمایش مناسب هستند، باید برای تدریس و آموزش نیز کارامد باشند. همچنین باید ملاحظاتی برای افرادی که مسئولیت سالن و نگه داری تجهیزات را بر عهده دارند در نظر گرفته شود. تجهیزات ساده، به صرفه و ایمن معمولاً بهترین تجهیزات برای این منظور هستند.
